Göbeklitepe

Göbeklitepe; özellikle son yıllarda kendinden daha fazla bahsettiren tarihi bir sit alanı. Hakkında yazılan kitaplara, makalelere ve çekilen belgesellere ek olarak Beren Saat ve Mehmet Günsür'ün başrolerini oynadığı Netflix’in 2. Türk yapımı dizisi "Atiye" de bu tarihi nokta işleniyor.

Göbeklitepe arkeolojik alanı, aslında insanlık tarihinin yeniden yazılmasını mümkün kıldığı için adını sıklıkla duymanız ve hakkında pek çok projenin gerçekleştirilmesi hiç de şaşırtıcı değil. Peki, “İnsanlık tarihinin sıfır noktası” ve “medeniyetin doğduğu yer” olarak adlandırılan bu tarihi alanı daha yakından tanımaya ve tarihin gizemli kapılarını aralamaya ne dersiniz? İşte, yapacağınız Göbeklitepe turu öncesinde, Göbeklitepe hakkında kısa bilgiler:  

Göbeklitepe Nerede? 

Göbeklitepe; Şanlıurfa (ya da halk arasında sıklıkla söylenen şekilde Urfa) şehir merkezinin yaklaşık 15 kilometre kuzeydoğusunda, Örencik Köyü yakınlarında bulunuyor.

Göbeklitepe’ye Nasıl Gidilir?

Şanlıurfa uçak biletini aldıktan sonra, açık havada bulunan Göbeklitepe Müzesi’ne ulaşabilirsiniz. Şanlıurfa uçak biletleri için hemen arama yapmaya başlayın. 

Şanlıurfa GAP Havalimanı’ndan Göbeklitepe’ye Nasıl Gidilir?

Havalimanından Göbeklitepe’ye direkt geçiş yapmak için özel aracınızın olması gerekiyor. Bu hat üzerinde herhangi bir toplu taşıma aracı yok. Toplu taşıma ile Göbeklitepe’ye ulaşmak istiyorsanız öncelikle Şanlıurfa şehir merkezine gitmelisiniz. Şanlıurfa Havalimanı ile Göbeklitepe arası yaklaşık 36 kilometre. Araç kiralamayı düşünüyorsanız Pegasus Araç Kiralama servisinden destek alabilirsiniz.  

Şanlıurfa Göbeklitepe Yol Tarifi

Şanlıurfa şehir merkezinin 18 kilometre doğusunda bulunan Göbeklitepe, Örencik Köyü yakınlarına konumlanmış. Şehir merkezinden araç ile buraya gitmeyi düşünüyorsanız D400 otoyolu üzerinden yaklaşık 20 dakikada oraya ulaşabilirsiniz. Alternatif bir rota için D885 otoyolunu takip edebilirsiniz ama yolu uzatmış olursunuz.

Göbeklitepe Adres: Göbeklitepe Ören Yeri, Dağetegi Mahallesi, Haliliye, Şanlıurfa

Göbeklitepe’ye Yakın Yerler

Göbeklitepe’ye en yakın yerler, Güzelyurt ve Dağeteği mahalleleri. Bu bölgeye en yakın şehirleri ise aşağıda bulabilirsiniz.

• Şanlıurfa
• Gaziantep
• Mardin
• Adıyaman
• Diyarbakır

Göbeklitepe’ye Taksi ile Ulaşım

Şanlıurfa şehir merkezinden Göbeklitepe’ye taksi ile ulaşım sağlayacaksanız yaklaşık 100 TL gibi bir fiyat karşınıza çıkabilir. Şanlıurfalı taksiciler ile pazarlık mümkün. Fiyat için taksicilerden bilgi alabilirsiniz. Havalimanından taksi kullanarak oraya gitmeyi düşünüyorsanız fiyat 200 TL’ye kadar çıkabilir.  

Göbeklitepe’ye Toplu Taşıma ile Ulaşım

Göbeklitepe’ye toplu taşıma ile ulaşım için 100 numaralı otobüsleri kullanabilirsiniz. Bu otobüsler saat 10.00 ve 16.00’da gidiş ve 12.00 ve 18.00 saatlerinde de dönüş yapıyor. Göbeklitepe otobüsleri merkezi bir yer olan Abide durağından kalkışlı olarak hareket ediyor. Bilet fiyatları ise şöyle: Tam 5 TL, öğretmen 4 TL ve öğrenci 3 TL. Güncel fiyat bilgisi için Şanlıurfa Belediyesi’nden bilgi alabilirsiniz.

Göbeklitepe Ziyaret Saatleri

Dünyanın en eski tapınağı olarak bilinen bu alanın ziyaret saatlerine, müzeye gitmeden önce göz atmanızda fayda var. Çünkü ziyaret saatleri, yaz ve kış dönemlerine göre değişiklik gösterebiliyor. Göbeklitepe giriş ücreti ise 2019 yılı için 30 TL.  

• 15 Nisan - 2 Ekim arası

  Gişe açılış ve ziyaret başlangıç saati: 08.00 Gişe kapanış saati: 18.30 Ziyarete kapanış saati: 19.00  

• 3 Ekim - 14 Nisan arası

  Gişe açılış ve ziyaret başlangıç saati: 08.00 Gişe kapanış saati: 16.30 Ziyarete kapanış saati: 17.00  

Göbeklitepe Neden Ziyarete Kapatıldı?

2017 yılında birkaç ay süreyle ziyaretçi kabul etmeyen bu tarihi nokta için aklınızda “Göbeklitepe neden kapatıldı?” sorusu oluşabilir. Şubat 2018’de yeniden ziyarete açılan yani şu anda ziyaret edebileceğiniz tarihi alanın, gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları nedeniyle 2017 yılında kısa dönemli kapatıldığını bir dipnot olarak düşmekte fayda var.  

Göbeklitepe Nedir?

Göbeklitepe, tarihin bilinen en eski ve en büyük tapınağıdır.  Dev sütunlardan ve üst üste dizilmiş ağır taşlardan oluşan Göbeklitepe, o dönemde el arabası vb. alet edevatın olmadığı için inşa süreci gizemlerini hala kuruyor. Tapınağı oluşturan taşların taşınabilmesi için muhtemelen çok sayıda insanın ve yük hayvanının gücünden yararlanıldığı düşünülüyor. Sütunların üzerinde bulunan hayvan figürü kabartmaları ise, kesinlikle zamanın ötesinde. Göbeklitepe, insanların avcı toplayıcı olarak yaşadığı dönemlerde bile sistematik olarak toplantılar yaptığını kanıtlayan ama ne amaçla kullanıldığı hala tam olarak kestirilemeyen antik bir yapı.

2018: Göbeklitepe UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’nde

2005 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı ilan edildi ve Nisan 2011’de de UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne girdi. Yaklaşık 7 sene boyunca aday listesinde yer alan ve tarihi yeniden şekillendiren Göbeklitepe, Temmuz 2018’de Bahreyn’de toplanan komitenin kararıyla UNESCO Dünya Miras Listesi’ne girmeye hak kazandı.

Göbeklitepe Hangi Döneme Aittir?

Göbeklitepe, Neolitik Çağ’a ait bir tapınaktır.Tarih öncesi dönemlerden biri olan ve Cilâlıtaş Çağı olarak da bilinen Neolitik Çağ’dan günümüze kalan tarihi alanın yaşının 12.000 olduğu düşünülüyor. Bu da M.Ö. 10.000’lerden beri var olduğu düşünülen alanı; Malta’daki M.Ö. 3600’lerden kalma megalitik tapınaklardan, Stonehenge ve Mısır Piramitlerinden daha yaşlı kılıyor ve dünyanın bilinen en eski tapınağı yapıyor! Pek çok kaynakta yerleşim yeri olarak kabul görse de bilim insanları tarafından yapılan Göbeklitepe araştırmaları, bu noktanın avcı-toplayıcıların inanç sistemleri doğrultusunda oluşturdukları bir buluşma noktası, avlanma ve dönemin önemli bir ihtiyacı olan takas için inşa edilmiş bir nokta olduğunu gösteriyor.

2019 Göbeklitepe Yılı

2019, “Göbeklitepe Yılı” olarak ilan edildi. Bu da dünyanın ilk tapınağı yani inanç merkezinin ziyaretçi sayısında, önceki senelere kıyasla ciddi bir artış anlamına geliyor.

Göbeklitepe gezisi için Şanlıurfa’ya uçak yolculuğu ile ulaşmak isterseniz bilet fiyatlarına göz atmak için Şanlıurfa Uçak Bileti sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

Göbeklitepe Hikayesi: Nasıl Keşfedildi?

Bu kadar büyük ve önemli bir tarihi alanın neden özellikle son yıllarda ses getirdiği merak edebilirsiniz. Bu sorunun cevabı aslında “Göbeklitepe nasıl bulundu, ne zaman bulundu?” sorularıyla ve Göbeklitepe kazıları başlangıç tarihiyle doğrudan bağlantılı. Dünyanın en önemli tapınma merkezlerinden biri olan Şanlıurfa Göbeklitepe Ören Yeri, 1963 yılında İstanbul ve Chicago üniversiteleri iş birliği ile bölgede yapılan “Güneydoğu Anadolu Araştırma Projesi” sırasında bulundu. Göbeklitepe’nin keşfi 1963 yılında olsa da kazı çalışmaları 1995 yılında başladı. Araştırmalar günümüzde hala devam ediyor.

Göbeklitepe Tarihi: Neden Önemli?

1995’te başlayan ve devam eden kazı çalışmaları sonucunda bölgede 6 tapınak bulundu ve bu yapıların biçimleri birbirleriyle benzerlik gösteriyor. Fakat bu tarihi sit alanı, şimdiye kadar gün yüzüne çıkandan çok daha fazlası… Çünkü yapılan jeomanyetik çalışmalar, bölgedeki tapınakların 20’ye ulaşabileceğini gösteriyor. Diğer bir deyişle Neolitik Dönem’de avcı-toplayıcıların yaşamları ile ilgili gizemli noktalar, Şanlıurfa’da netlik kazanabilir ve insanlık tarihiyle ilgili çok daha farklı bilgilerle tarih güncellenebilir. Peki, bu yapıların ortak özellikleri ne? İnsanları temsil ettiği düşünülen, dairesel bir biçimde dizilen ve sayıları 10 ila 12 arasında değişen T şeklindeki sütunlar, taş duvarlarla örülmüş. Bu yapının ortasında iki büyük dikili taş, karşılıklı olarak yerleştirilmiş. Tapınağı oluşturan taşların üzerine tasvir edilen hayvan, insan ve soyut varlıkların sembolleri ise kabartma ya da oyma teknikleri ile oluşturulmuş. Alanın ilk ve en büyük tapınak olmasına ek olarak sütunlar üzerinde yer verilen bu sembollerin, günümüze kadar bilinen ve Neolotik Çağ’dan kalan en eski resimler olması da Göbeklitepe hakkında bilmeniz gerekenler arasında yer alıyor.

Neolitik Çağ’da insan gruplarının oldukça küçük olması ise grupların ilk kez iş birliği yapma ihtimallerinin yüksek olduğunu gösteriyor. Ayrıca bu dönemde insanların eşit olduğu düşüncesi de arkeologlar tarafından kabul görmüş bir anlayıştı. Fakat Göbeklitepe Şanlıurfa, bu görüşü de değiştiriyor. Çünkü uzmanlara göre bu kadar karmaşık bir yapı, bazı alanlarda uzmanlaşmayı gerektiriyor. Diğer bir deyişle yapının hayata geçmesini sağlayan bazı insanlar uzman, bazı insanlarsa işçi olarak çalışmış olabilirler. Bu durum da tarihte ilk kez bir kamusal alanda eşitliğin olmamasını beraberinde getirmiş olabilir.

Göbeklitepe Hakkında Bilmeniz Gereken 8 Detay

Göbeklitepe, birçok gizemini hala koruyor olsa da arkeologlar yapının fiziksel özelliklerini keşfetmiş durumda. Göbeklitepe’ye gitmeden önce biraz bilgi sahibi olmak isterseniz, aşağıdaki detayları aklınıza not alın.

#1 Sütunların ağırlığı 40 ile 60 ton arasında değişiyor.

Mesela bazılarında el ve parmakların var olmasından dolayı insanları temsil eden eserler olduğu düşünülen T biçimindeki sütunların ağırlığının 40 ila 60 ton arasında değiştiği biliniyor. Fakat o dönemin şartlarında bu taşların alana kimler tarafından ve nasıl taşındığı bir Göbeklitepe sırrı olarak çözülmeyi bekliyor.

#2 Döneminin ilerisinde bir mimari teknik kullanılmış.

Göbeklitepe’de dönemine göre oldukça ileri mimari tekniklerin kullanıldığı da bir gerçek. Belki ileriki günlerde bu soruların da cevapları bulunur.

#3 Sütunların üzerinde yılan, yaban domuzu ve ördeği gibi hayvan kabartmaları bulunuyor.

T şeklindeki sütunların üzerine işlenen kabartmalı figürlerde bulunan hayvanların ne amaçla koyulduğu hakkında farklı görüşler bulunuyor. Sütunların üzerinde yaban domuzu, yaban ördeği, boğa, yılan gibi bölgede yaşayan hayvanların figürleri bulunuyor. Bu figürlerin Göbeklitepe’nin muhafızları olarak görülmeleri ve şans için koyulan totem hayvanları olmaları görüşlerinin yanı sıra bu hayvanların kabilelerin sembolleri olabileceği de düşünülüyor. Ayrıca sütunlardaki aslan tasvirleri de Neolitik Çağ’da bu bölgede aslanların var olması ihtimalini güçlü kılıyor.

#4 Buğdayın ana yurdu Göbeklitepe kabul ediliyor.

Günümüzde genetik biliminin katkısı ile birçok varyasyonu bulunan buğday, buluntulara göre ilk olarak Göbeklitepe civarında yetiştirilmiş.

#5 Bira üretimi için tarım yapıldığı düşünülüyor.

Araştırmaların ve incelemelerin ışığında, Göbeklitepe’de bulunan tahıl örnekleri üzerinde fermantasyon belirtileri saptanmış. Aynı zamadan tapınak kalıntıları çevresinde bira varilleri olarak kabul edebileceğimiz ekipmanlar bulunmuş. Bu kanıt üzerinden teori geliştiren bilim insanları, Göbeklitepe’nin aynı zamanda erken dönem alkollü içecek üretimi konusunda bir öncü olduğunu düşünüyor.

#6 Göbeklitepe kaşifi: Klaus Schmidt

Her ne kadar 1983 yılında Şanlıurfalı bir çiftçinin bulduğu oyma taş, Göbeklitepe’nin erken dönem buluntularından biri olsa da asıl çalışmalar 1995 yılında Şanlıurfa Müzesi başkanlığında başlamış. 2007 yılında ise Klaus Schmidt kazı başkanlığına getirilmiş.

#7 Göbeklitepe, insan eliyle saklanmış olabilir.

Dairesel yapının içerisindeki kireç taşı ve toprak yapısının homojen olması, Göbeklitepe tapınağı içerisindeki pek çok kalıntının tapınak kapatılmadan önce temizlenmesi ise alanın bilinçli bir şekilde gömüldüğünü, diğer bir deyişle kapatıldığını gösteriyor. Fakat ne yazık ki henüz “Göbeklitepe neden gömüldü?” sorusunun bir cevabı yok.  

#8 Sıvı geçirmeyen zeminler

Göbeklitepe tapınağının zeminleri özellikle sıvı geçirmeyecek şekilde tasarlanmış. Böyle bir zemine ihtiyaç duyulmasındaki amacın ise, tarihin en eski tapınağında kan, alkol vb. sıvı maddelerle ritüellerin gerçekleştirildiği fikrini destekliyor.

Göbeklitepe dışında alternatif olarak Şanlıurfa’da gezilecek yerleri merak ediyorsanız ilgili yazımıza okuyabilirsiniz.

Bu yazılar da ilginizi çekebilir: